De inscriptie luidt “Jan Cornelis Fecit Hallam” – met een foutieve spelling van Hallum. Toch is er weinig twijfel dat dit uurwerk daadwerkelijk uit Hallum afkomstig is. Een opmerkelijke vondst, want Hallum was in de 17e eeuw een klein terpdorp met slechts enkele honderden inwoners, en zeker geen bekend centrum van uurwerkmakerij.
Wie was Jan Cornelis?
Over Jan Cornelis weten we maar weinig. Uit het boek Geschiedenis van de Uurwerkmakerskunst in Friesland van Nanne Ottema blijkt dat hij rond 1666 als meesteruurwerkmaker actief was in Hallum. Archiefonderzoek levert nog enkele gegevens op:
- Op 20 september 1663 trouwde Jan Cornelis in Hallum met Rins(ke) Reyners.
- In 1671 hertrouwde Rinske met schoenmaker Martinus Laurman, waaruit volgt dat Jan vóór die datum moet zijn overleden.
Meer persoonlijke gegevens ontbreken vooralsnog, maar deze sporen bevestigen dat hij werkelijk in Hallum leefde en werkte.
Het horloge: vakmanschap vóór Huygens
Het horloge van Jan Cornelis is een uitzonderlijk voorbeeld van vroegmechanische uurwerkkunst, gedateerd rond 1660. Het werd in april 2025 door Dr. Crott Auktionen in Mannheim geveild als Lot no. 299, met een hamerprijs van €15.000.
De officiële veilingcatalogus beschreef het als:
“An important and exceptionally large, single-handed pendant watch, housed in a lavishly faceted octagonal rock crystal case”
(Een belangrijk en uitzonderlijk groot zakhorloge met één wijzer, geplaatst in een rijk gefacetteerde achthoekige bergkristallen kast).
Specificaties volgens de catalogus:
- Case: “Rock crystal · firegilt brass frame. Very good, slightly worn, slightly chipped.”
(Bergkristal, vuurverguld messing frame. Zeer goed, licht gedragen, enkele kleine beschadigingen.) - Dial: “Silver dial with an engraved view of a town against a florally engraved firegilt brass ground, single blued hand. Very good.”
(Zilveren wijzerplaat met een gegraveerd stadsgezicht op een florale vuurvergulde achtergrond, met één blauwstalen wijzer. Zeer goed bewaard.) - Movement: “Oval full plate movement, chain/fusee, verge escapement, ratchet wheel set up, plain two-arm iron balance without balance spring, florally engraved pierced balance cock. Very good, capable of running, cleaning recommended.”
(Ovaal full-plate uurwerk met ketting en snek, spillegang, ratchet wheel, eenvoudige tweearmige ijzeren balans zonder balansveer, florale opengewerkte balanskloof. Zeer goed, functioneel, maar een schoonmaak wordt aanbevolen.) - Afmetingen: “Diam. 42 x 53 mm · Wt. 113 g”
(Diameter 42 × 53 mm, gewicht 113 gram).
De catalogus voegde daaraan toe:
“At first glance the many radiant cut bevels lend the rock crystal case the appearance of a large sparkling diamond.”
(Op het eerste gezicht geven de vele geslepen facetten van het bergkristal de kast het uiterlijk van een grote fonkelende diamant.)
Het vakmanschap en de rijkdom van de afwerking zijn vergelijkbaar met dat van toonaangevende Europese uurwerkmakers uit dezelfde periode, zoals Edward East (Londen), Barthélemy Cuper (Blois) en Henry Ester (Augsburg).
Graveerfout met betekenis
De inscriptie “Hallam” in plaats van “Hallum” is een interessante aanwijzing. Mogelijk werd de gravure door een buitenlandse vakman uitgevoerd, of was het horloge bedoeld voor de internationale markt. Dergelijke fouten waren in die tijd niet ongewoon, maar juist dit detail maakt het horloge extra intrigerend.
Veiling en toekomst
Het horloge bereikte een eindbod van €15.000. Het Fries Museum had helaas niet de middelen om het stuk aan te kopen, zodat dit unieke erfgoed van Hallum nu in particuliere handen is beland. Waar het horloge precies terechtkomt, is vooralsnog niet bekend.
Erfgoed met betekenis
Voor zover bekend is dit het enige bewaard gebleven werk van Jan Cornelis. Het bevestigt dat er in Hallum in de 17e eeuw een uurwerkmaker actief was die op internationaal niveau kon meedingen. Een uitzonderlijk stukje dorpsgeschiedenis, dat Hallum letterlijk en figuurlijk “op de kaart” zet.
Hopelijk duiken er in de toekomst nog meer sporen op van Jan Cornelis en zijn werk.
Dank aan de speurders
Dit verhaal kwam tot stand door het speurwerk van:
- Piet Andriessen, horlogemaker uit Bergen op Zoom
- Evert Feenstra, Informatiecentrum Historisch Hallum
(Contactpersoon bij vragen) - Eise Verbeek, Doarpsbelang Hallum
Beeldmateriaal
De foto’s van het horloge worden met toestemming van Dr. Crott Auktionen uit Mannheim gebruikt op HallumOnline.
Bij verder gebruik geldt de voorwaarde dat de bron altijd duidelijk wordt vermeld:
“Foto’s: Dr. Crott Auktionen, Mannheim”
Link naar website: uhren-muser.de
